Тоҷикистони навин бо дарёфти истиқлолият равобиташро бо ҳамаи кишварҳо оғоз кард. Ҳамин тариқ, бо эҷоди мактаби сулҳофарин ва ташаббусҳои созандааш онро тақвият бахшид. Барои рушд ва тавсияи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодии давлат доштани Истиқлолият ва таҳкими робитаҳои байни давлатҳо шарти асосӣ ба шумор меравад. Барои тақвият ва таҳким бахшидан ҳамаи онон талош менамоянд, то ки ба мақсади асосии худ ноил гарданд. Дар ин масир ҳар яке аз кишварҳо барномаҳои афзалиятноки худро ба таври ду ҷониба, сеҷониба ё муштарак анҷом дода, амалӣ месозанд.
Дар ин зимн, муносибатҳои дипломатӣ байни ҳамсоякишварҳо ба хусус Тоҷикистон ва Чин мавриди бештари ҳар ду кишвар қарор гирифта, санаи 4 январи 1992 равобит ба таври расмӣ барқарор шудаанд. Сафорати Ҷумҳурии Мардумии Чин дар Душанбе 13 марти 1992 ва Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Пекин 7 апрели 1997 ифтитоҳ ёфта, фаъолиятро оғоз намуданд.
Ҳамин тариқ, бо муаррифи гардидани сафирони якдигар ин равобит тақвият ёфта, соли ҷорӣ барои барқарор шудани муносибатҳои дипломатии Тоҷикистон ва Чин беш аз 30 сол пур мешавад. Ҳар ду кишвар чун шарикони ҳамаҷонибаи стратегӣ буда, тақвият ва рушди муносибатҳои дӯстонаи дуҷониба ва бисёрҷониба бо ин кишвар яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад.
Аз даврони нахустин истиқлолият то ба имрӯз Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар солҳои 1993, 1996, 1999, 2001, 2003, 2007, 2012, 2013, 2014, 2015, 2017, 2018, 2019 ва 2023 барои беҳтар шудани фаъолиятҳои стратегӣ ба Ҷумҳурии Мардумии Чин сафари расмӣ намудаанд.
Ҳамин тариқ, роҳбарони Ҷумҳурии Мардумии Чин низ солҳои 2000, 2008, 2014, 2019 ва 2023 бо сафарҳои расмӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф овардаанд. Дар ҷараёни ин сафарҳо санадҳои муҳими сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ба имзо расидаанд. Дар аввалин сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Мардумии Чин моҳи марти соли 1993 ҳамкориҳои дуҷониба мавриди таваҷҷӯҳи хос қарор гирифта, заминаҳо дар равобити ин ду кишвари ҳамсоя гузошт. Моҳи августи соли 2017, зимни сафари навбатии расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Ҷумҳурии Мардумии Чин бо натиҷагирӣ аз ҷараёни сафар ва санадҳои баимзорасида, сатҳи ҳамкориҳо то шарикии ҳамаҷонибаи стратегӣ бароварда шуд.
Бо чунин рафту омади роҳбарони ҳар ду кишвар, моҳи августи соли 2023 ҳайати нави Гурӯҳи дӯстӣ ва ҳамкории байни Маҷлиси намояндагони ва Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷаласаи умумичинии намояндагони Ҷумҳурии Мардумии Чин таъсис дода шуд.
Ҳамин тавр, 20-23 августи соли 2023 сафари расмии Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба Чин доир гардида, робитаҳои байнипарлумонии Тоҷикистону Чин, ғанисозии муҳтавои муносибатҳои дуҷониба ва таҳкими минбаъдаи робитаҳои дӯстонаю шарикии ҳамаҷонибаи стратегӣ бештар тақвият ёфт. Зимни музокирот доираи васеи масъалаҳои муносибатҳои дӯстӣ, ҳусни ҳамҷаворӣ ва ҳамкорӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Мардумии Чин дар чорчӯби шарикии ҳамаҷонибаи стратегӣ мавриди баррасӣ қарор гирифт.
Мавриди зикр аст, ки байни вазоратҳои корҳои хориҷии ду кишвар механизми машваратҳои сиёсӣ хело хуб ба роҳ монда шуда, санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқии ду кишварро зиёда аз 200 ҳуҷҷатҳоро ба имзо расониданд. Шартнома дар бораи муносибатҳои неки ҳамсоягӣ, дӯстӣ ва ҳамкории байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Мардумии Чин аз 15 январи соли 2007, Изҳороти якҷояи сарони давлатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Мардумии Чин оид ба барқарор кардани муносибатҳои шарикии стратегӣ аз 20 май соли 2013 ва Изҳороти якҷояи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Мардумии Чин оид ба тақвияти минбаъдаи ҳамкории стратегӣ аз 13 сентябри соли 2014 чун санадҳои асосӣ таҳия шуда, пазируфта шуданд. Ҳамкориҳои иқтисодӣ-тиҷоратӣ миёни ин ду кишвар муҳим арзёбӣ шуда, Чин аз калонтарин сармоягузор дар иқтисоди Тоҷикистон ва шарики асосии тиҷоратӣ ба ҳисоб меравад.
Гардиши савдо дар тӯли беш аз 30 соли равобит бо суръати баланд рушд ёфта, соли 2022 он 1 210 млн. долларро ташкил медод, ки нисбат ба соли 2021-ум 370,7 млн. доллар ё 44,2 фоиз зиёдтар мебошад. Ҳамин тариқ, дар соли 2023, дар раддабандии сохтори гардиши савдои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Чин дар ҷои 2-юм қарор гирифта, ҳиссаи Чин 20,7 фоиз буд.
Ин ҷо бояд ишора кард, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон самараи се даҳсолаи охирро дар роҳи рушди робитаҳои Тоҷикистону Чин ва то сатҳи шарикии стратегии ҳамаҷониба баровардани онҳо муҳим шуморида, татбиқи тарҳҳои судманди иқтисодии минтақавӣ, аз ҷумла “Як камарбанд — як роҳ”-ро созгор ба манфиатҳои ҷонибҳо арзёбӣ намуд.
Ҳамзамон, дар муқовимат бар зидди терроризм, тундгароӣ, ҷудоихоҳӣ ва ҷинояткории муташаккили трансмиллӣ, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир аз вазифаҳои аввалиндараҷа миёни ҳар ду кишвари ҳамсоя роҳандозӣ шуданд.
Таври маълум аст, робитаҳои фарҳангӣ миёни ин ду кишвар низ хеле муҳим арзёбӣ шуда, воситаҳои ахбори омма, аз ҷумла радиову телевизион ва шабакаҳои иҷтимоӣ нақши асосӣ мебозад. Дар замони муосир техника ва технологияи телевизионӣ дар ҷаҳон ба хусус кишвари Чин хеле тараққӣ ёфтааст.
Истгоҳи Радио ва Телевизиони Пекин (BRTV), қаблан Шабакаи Медиа Шабакаи Пекин (BMN), як шабакаи телевизионии ҳукумати Чин аст. Он аз Пекин пахш шуда, бо забони чинӣ дастрас аст. Пахшҳо дар Пекин тавассути AM, FM, кабели FM, радиои рақамӣ, телевизиони рақамӣ ва онлайн мебошанд.
Шабакаи медиаи Пекин 16 майи соли 1979 таъсис ёфта, Чин, Осиё ва Амрикои Шимолиро фаро мегирад. Телевизиони марказии Чин аз соли 1958 то 1978 дар пахши хабару маълумотҳо нақш бозида, телевизиони Пекин ном дошт.
Тибқи баррасиҳо синамои Чин, саноати филмсозӣ ва синамоии қитъаи Чин дар якҷоягӣ бо синамои Ҳонконг ва синамои Тайван фаъолиятро ба роҳ монда, рушд кардаанд.
Ин ҷо бояд таъкид кард, ки санъати синамо дар Чин дар соли 1896 муаррифӣ шуда, аввалин филми чинӣ бо номи «Кӯҳи Динҷун» соли 1905 ба навор гирифта шуд. Дар даҳсолаҳои аввал саноати синамо дар маркази шаҳри Шанхай фаъол буда, солҳои 1920-ум студияҳои хурд ва филмҳои тиҷоратӣ бартарӣ доштанд. Нахустин филми садоии «Sing-Song Girl Girl Red Peony» бо истифода аз технологияи садо дар диск соли 1931 дар ин кишвар сохта шуд. Ҳамин тариқ, солҳои 1930, ки аввалин «давраи тиллоӣ»-и синамои Чин ҳисобида мешуд, пайдоиши ҳаракати кинематографӣ мушоҳида гардид. Ҷунбиши нави ҳуҷҷатӣ дар вақтҳои охир бо филмсозии D-Generation мувофиқат карда, аксари филмҳои мустанад бо нархи арзон ва мустақилона дар формати рақамӣ ба навор гирифта мешаванд. «Карамай»-и Сю Син (2010), «Бегемот»-и Чжао Лян, «Бемории Хуан Вейкай» (2009), «Шаҳри арвоҳи Чжао Даёнг» (2009), Ду Хайбин 1428 (2009), «Фолбин»-и Сю Тонг (2009) ва Ли Тапе (201) дар формати рақамӣ таҳия шудаанд. Ҳама ин филмҳо дар саҳнаи ҳуҷҷатии байналмилалӣ таъсири худро гузоштанд.
Дар Чин санъати кино ва телевизион ба як идораи пуршукуҳи тараққикардаи таблиғотӣ табдил ёфтааст. Дар ҳоли ҳозир дар ин кишвар шабакаҳои телевизионӣ фаъолият доранд, ки бештарашон аз ҳаёти иҷтимоии мардум барномаҳо таҳия намуда, мутахассисони касбӣ дар марказҳои миллии омӯзиши касбҳои гуногун, аз қабили намоишноманавис, продюссер, коргардон, наворбардор, коргардони овоз, танзимгарону дизайнерон кору фаъолият мекунанд.
Бо пешрафту ташаккули раванди ҳамгироии пахши рақамӣ ва ҷаҳонишавии иттилоот шабакаҳои телевизионӣ ба дуртарин минтақаҳои ҷаҳон мавҷ фиристонда, аҳолии оламро аз рӯйдодҳои сиёсию фарҳангии худ бохабар месозанд. Ҳамин тавр, ҳар сол рушди телевизион ва синамо дар Чин дида мешаваду дар ҷаҳон шӯҳрат пайдо карда, мақоми худро касб менамояд.Чунин пешрафту дастовардҳои навини технологии Чинро метавон хуб омӯхта, истифода кард.
Инҷо бояд ишора кард, ки соли 1956 аввалин маротиба бинои “Телевизиони Тоҷикистон” ва маркази техникӣ бунёд гардида, фаъолиятшро оғоз кард. Дертар соли 1959 корҳои сохтмонӣ бо васли таҷҳизоти техникӣ мавриди истифода қарор гирифта, барномаи аввалини он 3-и октябри соли 1959 пахш гардид.
Ҳамин тариқ, хуб мешуд, ки робитаҳои фарҳангии Тоҷикистон дар соҳаи санъати кино ва рушди барномаҳои телевизиониву радиоӣ бо кишварҳои пешрафта аз ҷумла Чин хубтар ба роҳ монда шуда, имкониятҳои хуб барои таҷрибаомӯзӣ ва такмили ихтисоси кормандони соҳа бештар мавриди таваҷҷӯҳ қарор гирад. Зеро ин замина барои муаррифии маконҳои саёҳатии кишварҳо бештар фароҳам оварда, рушди иқтисоду тиҷоратро миёни онҳо меафзояд.
Мавриди зикр аст, ки 3 август соли 2023 дар шаҳри Душанбе чорабинии “Мавсими намоишгоҳҳои хориҷии филмҳо ва драмаҳои телевизионии барҷаста дар Пекин” баргузор шуд, ки нигорандаи сатрҳо низ иштирок намуда, ҷанбаҳои гуногуни онро мавриди баррасии илмӣ қарор доданд.
Дар чорабинии мазкур роҳбарони вазирати фарҳанг, иттилоот, варзиш ва сиёсати ҷавонон ва синамогарону ҳунармандон, коршиносону муҳаққиқони Тоҷикистону Чин иштирок ва сӯханронӣ намуда, фикру мулоҳизаҳои худро баён намуданд. Дар чорабинӣ таъкид шуд, ки табодули филму фестивалҳо ба ширкати мутахассисони соҳа аз дастовардҳои асосии ҳамкориҳо миёнаи ин кишвари ҳамсояву дӯст маҳсуб ёфта, заминаҳоро барои рушди дипломатияи фарҳангӣ ба вуҷуд меорад.
Таҷрибаи ғании Чин дар истифодаи ҳамаи намудҳои технология хусусан, соҳаи истеҳсоли коркарди филм пешрафта буда, густариши табодули дуҷониба ва таҷриба дар тақвияти ҳамкороиҳо кӯмак расонида, рушди тиҷорату иқтисоди минтақаро инъикос дода, заминаи некӯаҳолиро бештару беҳтар мекунад.
Ҳамин тариқ, бояд қайд намуд, ки ин ҳама оғози як тарҳи бузург дар соҳаи фарҳанг арзёбӣ гардида, назари коршиносону мутахассисон мавриди табодул қарор гирифта, пайваста чораҳо андешида мешавад.
Дар ин зимн, лоиҳаҳои бузурги минтақавӣ ва фаромантиқавӣ аз қабили “Як камарбанд, як роҳ” хело муҳим буда, рушди дипломатияи мардумиро тақвият мебахшад.
Инро метавон чун лоиҳаи бузурги башардӯстона пазируфта, зинаву заминаҳоро дар истифодаи дурусти технологияи муосир бо таҷрибаҳои кишварҳо фароҳам хоҳад овард. Ин ҳама талошу ташаббусҳо барои он зарур аст, ки сокинони ҳар ду кишвар бо анъанахои халқии якдигар бештар шинос намуда, фарҳангҳои якдигарро эҳтиром карда, барои осудаву ором умр ба сар бурдан манфиат мебошад.
Хулоса, Тоҷикистону Чин метавонанд бо амалисозии он ҳамкориро ба роҳ монда, пайваста табодули андешаҳои созанда намуда, фестивал ва филму рафту омадро миёни мардумони якдигар бештар таҳияву ташкил карда, тиҷорату иқтисод ва туризмро рушд диҳанд. Дар ин зимн, ворид шудани кишварҳои минтақа хусусан Покистону Ҳиндустону Эрон ба Созмони ҳамкории Шанхай ва Машварати Ҳамкорӣ ва Тадбирҳои Боварӣ дар Осиё (МҲТБО) дар эҷоди ҳамгироии энергетикиву саноатии кишварҳои минтақа ва коҳиш додани нигарониҳову муноқишаҳо миёни онҳо шароит хело муносибу муфид мебошад.
Мавриди зикр аст, ки лоиҳаи «Як камарбанд — як роҳ» ташаббуси аслии на танҳо Чин, балки кишварҳои дигар барои густариши равобити дуҷониба ва бисёрҷониба дар арсаи фарҳанг аст. Инро метавон чунин арзёбӣ кард, ки сармояи асоси кишварҳо аз ганҷҳоеанд, ки лоиҳаи мазкурро маблағгузорӣ карда, равобити иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва фарҳангиро таҳким мебахшанд. Бо амалисозии он дар табодули иқтисодии кишварҳо афзоиш ёфта, эҳёи корвони «Роҳи абрешим» ва табодули фарҳангу тамаддуни таърихии он тавсеа меёбад. Ҷумҳурии Мардумии Чин яке аз шарикони стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб шуда, ҳамкории ду давлат дар соҳаҳои гуногуни афзалиятноки иқтисодӣ, аз ҷумла дар соҳаи саноат беш аз пеш густариш меёбад. Дар ин замина ширкатҳои хусусии Ҷумҳурии Мардумии Чин бо корхонаҳо ва соҳибкорони Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкории густурда дошта, табодули таҷориб миёни онҳо сурат мегирад. Дар ин зимн, мулоқоти роҳбарони ҳар ду кишвар дар ҳошияи ҷаласаи сарони СҲШ дар Қазоқистон ва ташрифи Президенти Ҷумҳурии Мардумии Чин муҳтарам Си Ҷинпин бо сафари давлатӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаро дар рушди дипломатияи ҳусни ҳамҷаворӣ фароҳам оварда, рафту омадро миёни мардуми кишварҳо беҳтар хоҳад кард.
Дар ниҳоят бояд таъкид намуд, ки Тоҷикистон ба идомаи ҳамкориҳои бисёрҷонибаи кишварҳои минтақа, бахусус дар доираи СММ, СҲШ, МҲТБО ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ аҳаммияти хосса дода, равобиташро бо ҳамсоякишварҳо муҳим шуморида, бо мактаби сулҳофаринии худ онро пайваста дар риштаи дӯстиву ҳамсоягӣ барои беҳбудии зиндагии мардумони якдигар ба роҳ мемонад. Ҳамин тариқ, кишварҳои минтақа бо истифода аз таҳкиму арҷгузорӣ, ҳимояту адолат, муколамаву муросои лозима ба ибораи дигар ТАҲАММУЛ чун сутуни устувор дар ҳифзи сулҳу субот, афзоиши иқтисоду тиҷорат ва саноату саёҳат баҳри рушди ҳамкории дӯстона миёни ҳамдигар рушду нуму бахшида, ҳамгироиро байни Тоҷикистону Чин устувор хоҳад намуд.
Мирсаид Раҳмонов
ходими калони илмии Институти омӯзиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
